Από την ιστοσελίδα Έλληνες Φορολογούμενοι
Α. Απόσπασμα από άρθρο με τίτλο:
Στα τέλη του 2009, η ελληνική κοινωνία, έκπληκτη, βρέθηκε αντιμέτωπη με το πρόβλημα του δημοσίου χρέους. Έκπληκτη και απροετοίμαστη να το αντιληφθεί, να κατανοήσει τους οικονομικούς μηχανισμούς λειτουργίας του και πολύ περισσότερο, να το αντιμετωπίσει και να το διορθώσει.
Έκπληκτοι, ξαφνιασμένοι και σαστισμένοι με τα όσα αποκαλύπτονταν, έδειξαν να είναι όλοι:
Το σύνολο σχεδόν των πολιτών και των δημοσιογράφων, ένας μεγάλος αριθμός πολιτικών,
αλλά ακόμη και η πλειοψηφία των οικονομολόγων - ακαδημαϊκών.
Επί δεκαετίες, η ελληνική κοινωνία ζούσε αγνοώντας, αδιαφορώντας, ή απλά, αρνούμενη να δει, το οικονομικό πρόβλημα του χρέους που αυξάνονταν απειλητικά και το οποίο μοιραία, αργά ή γρήγορα, θα την έπνιγε.
Την ευθύνη για την άγνοια και τη μη προετοιμασία της κοινωνίας, έχουν κυρίως οι πολιτικοί και οι ακαδημαϊκοί.
Όφειλαν και να γνωρίζουν, να έχουν προειδοποιήσει για την επερχόμενη καταστροφή,
αλλά και να έχουν προετοιμάσει τους πολίτες για το τί θα μπορούσε να συμβεί στην κοινωνία, εφ’ όσον τελικά προκαλούνταν πρόβλημα “δυσβάστακτου” χρέους.
Οι πολιτικοί, όχι απλά απέφυγαν να μιλήσουν στο λαό και να τον οδηγήσουν σε πιο σωστές ή και λογικές πρακτικές,
αλλά μάλιστα -όταν η κατάσταση έδειχνε να έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο- κατέληξαν ακόμη και να αποκρύψουν τα πραγματικά στοιχεία των οικονομικών του Κράτους.
Οι ακαδημαϊκοί, βολεμένοι μέσα σε “ήρεμες πρακτικές” και στη νοοτροπία ενός άρρωστου εκπαιδευτικού συστήματος, είτε αδιαφόρησαν, είτε -ακόμη χειρότερα- δεν αντιλήφθηκαν τον κυκλώνα που ερχόταν να σαρώσει τη χώρα.
Το ερώτημα "πού πήγαν τα λεφτά" και πώς δημιουργήθηκε αυτό το τεράστιο και δυσβάστακτο χρέος, απασχόλησε την ελληνική κοινωνία στο ξέσπασμα της κρίσης.
Στο ερώτημα αυτό, ο καθένας προσπάθησε να δώσει τη δική του απάντηση.
Όμως οι περισσότερες από τις απαντήσεις που δόθηκαν ήταν αβασάνιστες, πρόχειρες και δημαγωγικές.
Και κυρίως “χρωματισμένες” (παλιά ελληνική συνήθεια βλέπετε) από τη σκοπιά που εξυπηρετεί τον καθένα.
Οι χρωματισμένες απαντήσεις, δε δίνουν απάντηση στην ελληνική κοινωνία. Της δίνουν συνθήματα και της δημιουργούν ιδεοληψίες.
Όμως, ούτε τα συνθήματα, ούτε και οι ιδεοληψίες βοηθούν στην κατανόηση των αιτιών της βαθιάς σημερινής κρίσης μας.
Και πώς θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε μία κρίση όταν δε γνωρίζουμε τα αίτιά της;
Στη σειρά των άρθρων που ξεκινούμε να δημοσιεύουμε από σήμερα, κάνουμε κάτι πολύ απλό. Αναλύουμε τους Προϋπολογισμούς και άλλους εθνικούς λογαριασμούς, για την περίοδο 1960 - 2011.
Κάτι τέτοιο δεν έχει επιχειρηθεί έως σήμερα στην Ελλάδα, παρά τις άπειρες συζητήσεις που έχουν γίνει για την προσπάθεια ανεύρεσης των αιτιών της κρίσης.
Και αυτό επειδή ο έλληνας, αρέσκεται να συζητά, αλλά βαριέται και δε θέλει να ερευνά.
Όμως, τελικά η έρευνα των αριθμών, είναι αυτή που σε οδηγεί στην “αχρωμάτιστη” αλήθεια.
Πώς δημιουργείται το κρατικό χρέος;
Το κρατικό χρέος δημιουργείται από τη συσσώρευση των ετησίων δημοσιονομικών ελλειμμάτων (των ελλειμμάτων από την εκτέλεση του Προϋπολογισμού).
Όταν το συσσωρευμένο χρέος είναι χαμηλό, όπως συνέβαινε στην Ελλάδα έως τα τέλη της δεκαετίας του 1970, η εμφάνιση δημοσιονομικών ελλειμμάτων, δεν αποτελεί πρόβλημα, αφού οι δαπάνες εξυπηρέτησής του κινούνται σε ανεκτά επίπεδα.
Το χρέος αρχίζει να γίνεται πρόβλημα, όταν φθάσει σε υψηλά επίπεδα. Τότε, οι δαπάνες εξυπηρέτησής του είναι υψηλές και δυσβάστακτες.
Όμως, σε μία περίοδο όπου το χρέος μίας χώρας είναι υψηλό, μπορεί ένα απρόβλεπτο γεγονός (μία φυσική καταστροφή, μία χρηματοοικονομική κρίση κλπ), να ανατρέψει την ισορροπία των εσόδων μίας χώρας και να δημιουργήσει ένα εξαιρετικά σημαντικό πρόβλημα στην εξυπηρέτησή του.
Ιδίως μάλιστα όταν δεν έχουν ληφθεί πρόνοιες για την αντιμετώπιση τέτοιων έκτακτων γεγονότων,
ή ακόμη χειρότερα, εάν οι πολιτικοί -μαθημένοι στα εύκολα- αρνηθούν να αναλάβουν το πολιτικό κόστος που συνεπάγεται η λήψη δύσκολων, πλην όμως απαραίτητων οικονομικών μέτρων.
Πώς δημιουργούνται τα δημοσιονομικά ελλείμματα;
Τα δημοσιονομικά ελλείμματα δημιουργούνται όταν οι δαπάνες ενός Κράτους είναι μεγαλύτερες από τα έσοδά του.
Τα δημοσιονομικά ελλείμματα είναι συνήθη (ίσως και απαραίτητα) στην πρώτη φάση ανάπτυξης της οικονομίας ενός Κράτους.
Όταν δηλαδή το Κράτος θα πρέπει να επενδύσει σε υποδομές οι οποίες είναι απαραίτητες για τη λειτουργία και την ανάπτυξη της οικονομίας του.
Όταν τα ελλείμματα προέρχονται από “επενδυτικές” (παραγωγικές) δαπάνες, τότε τα ελλείμματα αυτά είναι “υγιή”,
αρκεί βέβαια οι επενδύσεις να είναι οι κατάλληλες, αλλά και η χρηματοδότηση των ελλειμμάτων (δηλαδή ο δανεισμός) να γίνεται με υγιή και ενδεικνυόμενο τρόπο.
Όταν όμως τα ελλείμματα προκαλούνται από καταναλωτικές δαπάνες (μισθοί υπαλλήλων, σπατάλες στη λειτουργία του κράτους κλπ), τότε τα ελλείμματα αυτά μπορεί να δημιουργήσουν κινδύνους στο μέλλον.
Πώς δημιουργήθηκε και πώς γιγαντώθηκε το δημόσιο χρέος της Ελλάδας;
Πώς προκλήθηκαν τα ελλείμματα στους Προϋπολογισμούς του Κράτους και τί είδους ελλείμματα ήταν αυτά;
Για να δώσουμε απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, αναλύσαμε τα μεγέθη των Προϋπολογισμών του Κράτους κατά το διάστημα 1960 έως και 2011, καθώς και πολλά άλλα στατιστικά στοιχεία.
Β. Απόσπασμα από άρθρο με τίτλο:
Στο κείμενο γίνονται αναφορές στους παρακάτω πίνακες:
ΠΙΝΑΚΑΣ 1 - Στοιχεία Προϋπολογισμών 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 2 - Διάρθρωση Δαπανών Προϋπολογισμών 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 3 - Διάρθρωση Χρηματοοικονομικών Μεγεθών, ανά δεκαετία, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 4 - Διάρθρωση Δαπανών Προϋπολογισμού, ανά δεκαετία, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 5 - Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 6 - Ε.Ε. Δαπάνες Κοινωνικής Πρόνοιας, 1996-2010
ΠΙΝΑΚΑΣ 7 - Ε.Ε. Δαπάνες Κρατικών Υπαλλήλων, 1996-2010
¨
"....Για ποιούς λόγους σημειώθηκε η μεγάλη αύξηση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, κατά την περίοδο 1974-2010, τα οποία είχαν σαν αποτέλεσμα τη μεγάλη αύξηση του δημοσίου χρέους;
Η απάντηση δίνεται από την εξέταση των μεγεθών των ετησίων Προϋπολογισμών:
- Από το 1981 ξεκίνησε μία μεγάλη αύξηση των δαπανών (στήλη 16), η οποία δε συνοδεύτηκε από αντίστοιχη αύξηση των εισπραχθέντων φόρων (στήλη 15).
Έτσι, τα δημοσιονομικά ελλείμματα (στήλη 21) αυξήθηκαν εντυπωσιακά.
- Κατά τη δεκαετία 1981 - 1990:
α) Οι δαπάνες του τακτικού Προϋπολογισμού κατά μέσο όρο έφθασαν στο 28,9% του ΑΕΠ.
Αν υπολογίσουμε και τις δαπάνες των τόκων, έφθασαν στο 35,2% του ΑΕΠ.
β) Ο μέσος όρος των εσόδων έφθασε στο 23,3% του ΑΕΠ.
γ) Ο μέσος όρος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων έφθασε στο 11,9%.
δ) Ο μέσος όρος της δαπάνης για τόκους έφθασε στο 6,3% και
ε) Οι τόκοι αποτέλεσαν το 53,1% των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.
Πού δαπανήθηκαν τα χρήματα τα οποία τελικά προκαλούσαν ελλείμματα κάθε χρόνο και τα οποία τελικά κατέληξαν να γιγαντώσουν το χρέος;
Τρία είναι τα κύρια σημεία που εξηγούν την αύξηση των ελλειμμάτων και του χρέους κατά τη δεκαετία 1981 - 1990:
α) Η μεγάλη αύξηση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων:
Κατά τη δεκαετία 1981-1990, οι δημόσιες επενδύσεις κάλυψαν το 4,5% του ΑΕΠ, ποσοστά πολύ υψηλότερα από αυτά των δύο προηγούμενων δεκαετιών. (Πίνακας 5)
Αυτό υπήρξε μία πολιτική επιλογή, με στόχο την ταχύτερη ανάπτυξη των υποδομών και της οικονομίας της χώρας.
Το πρόβλημα όμως αυτής της πολιτικής επιλογής ήταν ότι, ένα πολύ μεγάλο μέρος των δαπανών (88,8%) καλύφθηκε με εσωτερικό και εξωτερικό δανεισμό (δανεισμός 2.449 δισεκατομμυρίων, από το σύνολο των δαπανών 2.758 δισεκατομμυρίων δραχμών).
Παράλληλα, αν εξετάσουμε τη διάρθρωση του δανεισμού (δείτε Πίνακα 5) θα διαπιστώσουμε ότι, το 26,5% του δανεισμού αφορούσε βραχυπρόθεσμο εσωτερικό δανεισμό (έντοκα γραμμάτια) τα οποία έφεραν πολύ υψηλό επιτόκιο (συχνά πάνω από 22%)
και το 63,5% αφορούσε εξωτερικό δανεισμό (δηλαδή σε συνάλλαγμα), σε μία περίοδο που και τα επιτόκια στο εξωτερικό ήταν υψηλά, αλλά και οι ρυθμοί πτώσης της δραχμής ήταν μεγάλοι.
Τα παραπάνω σημαίνουν ότι, το (μεγάλο σε μέγεθος) Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων ήταν “ακριβό” σε χρηματοοικονομικούς όρους.
Από την άλλη πλευρά, θα αμφισβητηθεί η αποτελεσματικότητα των δαπανών.
Δηλαδή, τίθεται το ερώτημα για το εάν σπαταλήθηκαν επενδυτικοί πόροι (οι οποίοι κόστιζαν πανάκριβα) σε έργα αμφισβητούμενης επενδυτικής αξίας,
ενώ παράλληλα, πάντα θα τίθεται το ερώτημα για τον τρόπο διαχείρισης του κόστους των έργων αυτών (δηλαδή, εάν υπήρξαν “αδιαφάνειες”, σπατάλες και υπερτιμολογήσεις στην κατασκευή τους).
Σύμφωνα με δημοσιεύματα της περιόδου εκείνης, εκτιμούμε ότι οι παραπάνω αμφισβητήσεις είναι όντως βάσιμες.
Αλλά, η περαιτέρω διερεύνησή τους ξεφεύγει από τα πλαίσια της παρούσας μελέτης.
Όμως, το πρόγραμμα των δημοσίων επενδύσεων, έστω και με τον “ακριβό” τρόπο χρηματοδότησής του, δικαιολογεί ένα μόνο μέρος των ελλειμμάτων της εξεταζόμενης δεκαετίας.
Δηλαδή, από το πρωτογενές έλλειμμα των Προϋπολογισμών της δεκαετίας (5,6% επί του ΑΕΠ), τα ελλείμματα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων ήταν υπεύθυνα για το 4,0%. Το υπόλοιπο 1,6% είναι ένα πρωτογενές έλλειμμα, το οποίο οφείλεται σε άλλους λόγους. (Δείτε τον Πίνακα 3).
β) Η μεγάλη αύξηση των λειτουργικών και καταναλωτικών δαπανών:
Η αύξηση των λειτουργικών και καταναλωτικών δαπανών, αποτελεί το δεύτερο μεγάλο αίτιο για την εμφάνιση μεγάλων ελλειμμάτων κατά τη δεκαετία του 1980 και -κατά συνέπεια- της επικίνδυνης διόγκωσης του χρέους.
Εάν λάβουμε υπ’ όψη τις αναλογίες των δύο προηγούμενων δεκαετιών, οι λειτουργικές δαπάνες της Κυβέρνησης, κατά τη διάρκεια της δεκαετίες του 1980, σημείωσαν αύξηση μεταξύ του 2,2% και του 2,4%.
Σημειώνουμε ότι, στις προηγούμενες δεκαετίες, οι δαπάνες των Προϋπολογισμών, χωρίς τον υπολογισμό των Δημοσίων Επενδύσεων, ήταν χαμηλότερες των συνολικών εσόδων (δηλαδή, χωρίς τον υπολογισμό των δημοσίων επενδύσεων, προέκυπτε πρωτογενές πλεόνασμα). Αυτό, δε συνέβη στη δεκαετία του 1980.
Πού δαπανήθηκαν τα χρήματα αυτά;
Σε γενικές γραμμές, υπάρχει αύξηση στις περισσότερες κατηγορίες των δαπανών και κυρίως των μισθολογικών δαπανών του δημοσίου.
Το σύνολο των τακτικών δαπανών του Προϋπολογισμού κατά τη δεκαετία του 1980 αυξήθηκε σε 28,9% του ΑΕΠ, έναντι 24,5% και 22,6% κατά τις δεκαετίες του 1970 και του 1960 αντίστοιχα.
Παράλληλα όμως, επισημαίνουμε κυρίως μία κατηγορία δαπανών, η εξέλιξη της οποία έπαιξε έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω διόγκωση του χρέους κατά τις επόμενες δεκαετίες. Πρόκειται για την κατηγορία των δαπανών της κοινωνικής πρόνοιας (δαπάνες υγείας και ασφάλισης).
Κατά τη δεκαετία του 1960, οι δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας αποτελούσαν το 1,7% του ΑΕΠ και το 7,5% του Προϋπολογισμού.
Στη δεκαετία του 1970, οι δαπάνες αυτές αποτελούσαν το 2,2% του ΑΕΠ και το 9,0% του Προϋπολογισμού.
Τελικά, στη δεκαετία του 1980 αποτέλεσαν το 3,8% του ΑΕΠ και το 13,1% του Προϋπολογισμού.
Ήδη, από την εποχή εκείνη φάνηκε ότι ξεκινούσε μία “επικίνδυνη” τάση, η οποία θα προκαλούσε σημαντικά προβλήματα στο μέλλον. (Δείτε τον Πίνακα 4)
(Σημείωση: Αξίζει να σημειωθεί ότι, η κατηγορία των συνταξιούχων που το 1962 αποτελούσε το 8,6% του συνολικού ελληνικού πληθυσμού, κατά το 1990 έφθασε να αποτελεί το 19,3% του πληθυσμού και περισσότερο από το 25% κατά το έτος 2010).
(Δείτε τον Πίνακα 4, όπου εμφανίζονται οι ανά δεκαετία δαπάνες για διάφορες κατηγορίες δαπανών του Προϋπολογισμού)
γ) Η μεγάλη αύξηση των τόκων για την εξυπηρέτηση του αυξανόμενου χρέους
Το δημόσιο χρέος, το οποίο στα τέλη του 1980 έφθανε στο 27,7% του ΑΕΠ, στα τέλη του 1990 είχε αναρριχηθεί στο 71,4% του ΑΕΠ.
Η δαπάνη των τόκων, από το 2,5% του ΑΕΠ κατά το 1980, εκτοξεύθηκε στο 9,7% του ΑΕΠ κατά το 1990. Αντίστοιχα, η δαπάνη των τοκων, από το 8,9% του συνόλου των τακτικών δαπανών του Προϋπολογισμού κατά το 1980, έφθασε στο 28,8% κατά το 1990!
Γιατί όμως οι δαπάνες των τόκων αυξήθηκαν τόσο πολύ κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980; Επειδή, πέραν από τη θεαματική αύξηση του δανεισμού και τη μεγάλη συσσώρευση του χρέους, τα επιτόκια με τα οποία δανείζονταν το Κράτος ήταν εξαιρετικά υψηλά και κυμαίνονταν σταθερά πάνω από το 20%.
Συμπερασματικά,
το πρόβλημα του δημοσίου χρέους για την Ελλάδα, ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και οφείλονταν στους παρακάτω λόγους:-
Στη μεγάλη αύξηση των δαπανών του Κρατικού Προϋπολογισμού (κατά μέσο όρο 28,9% του ΑΕΠ στη δεκαετία του 1980, έναντι 24,5% κατά τη δεκαετία του 1970), αύξηση η οποία δεν υποστηρίχθηκε από αύξηση των εσόδων και που τελικά προκάλεσε την αύξηση των πρωτογενών ελλειμμάτων.Οι επιδράσεις από την αρνητική διαχείριση των δημοσίων οικονομικών της χώρας επιβαρύνθηκαν από μία σειρά άλλων γεγονότων:
- Η αύξηση των δημοσίων επενδύσεων οι οποίες (κατά μ.ο. στη δεκαετία του 1980) κάλυψαν το 4,5% του ΑΕΠ και χρηματοδοτήθηκαν με βραχυπρόθεσμο δανεισμό.
- Η αύξηση των τόκων για την εξυπηρέτηση του χρέους, το οποίο αυξήθηκε από το 27,7% του ΑΕΠ (1980), σε 71,4% του ΑΕΠ (1990).
επιδείνωση του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών,
μείωση της βιομηχανικής παραγωγής και τάση αποβιομηχάνισης της χώρας,
δημιουργία μίας στρατιάς προβληματικών επιχειρήσεων κλπ,
τα οποία επιδείνωσαν περαιτέρω την οικονομική κατάσταση και τις προοπτικές της χώρας.
- Η δεκαετία 1991-2000
- Κατά τη δεκαετία 1991 - 2000:
α) Οι δαπάνες του τακτικού Προϋπολογισμού κατά μέσο όρο έφθασαν στο 24,6% του ΑΕΠ. Αν υπολογίσουμε και τις δαπάνες των τόκων, έφθασαν στο 34,5% του ΑΕΠ.
β) Ο μέσος όρος των εσόδων έφθασε στο 27,1% του ΑΕΠ.
γ) Ο μέσος όρος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων έφθασε στο 6,6%. Όμως, σε επίπεδο πρωτογενούς αποτελέσματος εμφανίστηκε πλεόνασμα το οποίο, κατά μέσο όρο έφθασε στο 2,5%.
δ) Ο μέσος όρος της δαπάνης για τόκους έφθασε στο 9,9%.
ε) Οι τόκοι αποτέλεσαν το 149,4%% των δημοσιονομικών ελλειμμάτων.
στ) Επιτεύχθηκε μία “σιωπηρή χρονική αναδιάρθρωση” του χρέους, μέσα από συμφωνίες με εγχώριους ομολογιούχους, αλλά και την αντικατάσταση του υψηλότοκου χρέους με νέο χαμηλότοκο και μεταλύτερης διάρκειας.
Η δεκαετία του 1990 είχε πολλά θετικά σε επίπεδο χρηματοοικονομικής διαχείρισης:
- Μειώθηκαν οι πρωτογενείς δαπάνες του Προϋπολογισμού (από 28,9% του ΑΕΠ στη δεκαετία του 1980, σε 24,6%) και αυτό, χωρίς να μειωθεί το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων.
- Αυξήθηκαν σημαντικά τα κρατικά έσοδα (από 23,3% του ΑΕΠ στη δεκαετία του 1980, σε 27,1%).
- Εμφανίστηκε (για πρώτη φορά στη μεταπολεμική περίοδο) πρωτογενές πλεόνασμα (κατά μέσο όρο 2,5% του ΑΕΠ).
Από την άλλη πλευρά υπάρχουν μερικά προβληματικά σημεία στα δημοσιονομικά μεγέθη.
Τα κυριότερα απ’ αυτά είναι:
- Μεγάλη αύξηση του χρέους (από 71,4% στα τέλη του 1990, στο 102,1% στο έτος 2000, ενώ έφθασε και στο 122,1% στο τέλος του 1996). Βέβαια, η μεγάλη αύξηση του χρέους, σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον φαύλο κύκλο του “ανατοκισμού”, αφού τα επιτόκια των δανείων ήταν πάρα πολύ υψηλά, λόγω του υψηλού πληθωρισμού της περιόδου.
- Μεγάλη αύξηση των δαπανών για τόκους, οι οποίοι έφθασαν στο 9,9% του ΑΕΠ, ή κατά μέσο όρο, στο 40,1% των δαπανών του Προϋπολογισμού!
- Μεγάλη αύξηση των δαπανών για την κοινωνική πρόνοια, οι οποίες έφθασαν στο 4,0% του ΑΕΠ ή στο 16,3% των δαπανών του Προϋπολογισμού.
Τα ερωτήματα που τίθενται έχουν να κάνουν με το πώς, οι Κυβερνήσεις της δεκαετίας του 1990, κατόρθωσαν, παρά τη μεγάλη επιβάρυνση των Προϋπολογισμών με τόκους, κατόρθωσαν να πετύχουν δημοσιονομικά πλεονάσματα και μάλιστα επί σειρά πολλών ετών;
Η επιτυχία των Κυβερνήσεων της δεκαετίας του 1990, βασίστηκε στα παρακάτω στοιχεία, τα οποία ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής τους ή βασίστηκαν σε παράγοντες συγκυριακούς:
- Στη σημαντική αύξηση των εσόδων του Κράτους.
- Στη μείωση του δανεισμού για την εκτέλεση των δημοσίων επενδύσεων, αφού κατά τη διάρκεια της δεκαετίας ενεργοποιήθηκαν αναπτυξιακά πακέτα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
- Στη σημαντική μείωση των δαπανών του Προϋπολογισμού.
- Στην πτώση των επιτοκίων, κυρίως από το 1994 και μετά, με πολύ μεγαλύτερη πτώση στα τέλη της δεκαετίας.
- Στη ρύθμιση που έγινε μεταξύ του Κράτους και τραπεζών για τη μείωση των επιτοκίων των ομολόγων που διακρατούσαν και τον “ετεροχρονισμό” στην αποπληρωμή τόκων και κεφαλαίου, κάτι που όπως αναφέρθηκε αρκετά χρόνια αργότερα (κατά το 2004), προκάλεσε μία “εικονική” μείωση του χρέους και μεταφορά του πολλά χρόνια αργότερα.
- Στο γεγονός ότι, ήδη από το 1992 (Συνθήκη του Μάαστριχτ), τέθηκε ο στόχος της συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ, στόχος ο οποίος ενέπνευσε το σύνολο του λαού.
- Στη σημαντική βελτίωση των συνθηκών της διεθνούς οικονομίας, σε σχέση με τη δεκαετία του 1980.
- Στην αναπροσαρμογή του ΑΕΠ, κατά το έτος 1995.
Η ουσία είναι ότι, στα τέλη της δεκαετίας του 1990, η χώρα εκπληρούσε (κατά ένα μέρος, αλλά και -κατά πολλούς- με αμφισβητήσιμης ποιότητας πρακτικές) τους όρους για την είσοδό της στην Ευρωζώνη και είχε τη δυνατότητα να μεταβάλει ουσιαστικά τα δεδομένα λειτουργίας του Κράτους, αλλά και τις χρηματοοικονομικές της δομές.
- Η δεκαετία 2000 - 2010
Η δεκαετία του 2000 ξεκίνησε με φαινομενικά μεν θετικές προοπτικές, πλην όμως, με μία ελληνική οικονομία η οποία έδειχνε ότι αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα υψηλού χρέους και χαμηλής ανταγωνιστικότητας.
Η ευκολία του δανεισμού (λόγω της χρήσης του ευρώ) κάλυψε τα προβλήματα αυτά και αυτό οδήγησε σε λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις.
Τρία ήταν κυρίως τα στοιχεία τα οποία βάρυναν σημαντικά στην επιδείνωση της δημοσιονομικής κατάστασης της χώρας κατά τη δεκαετία του 2000:
- Το πρώτο ήταν η πτώση των εσόδων του Προϋπολογισμού, μία πτώση η οποία ξεκίνησε ήδη από τις αρχές της δεκαετίας: Κατά το 2001, τα έσοδα αυξήθηκαν κατά 4,8% και τα έξοδα κατά 12,3%.
Το 2002, τα έσοδα μειώθηκαν κατά 0,8% (ενδεχόμενα να πρόκειται για τη μοναδική μεταπολεμική περίπτωση κατά την οποία μειώθηκαν τα έσοδα του Κράτους), ενώ τα έξοδα αυξήθηκαν κατά 12,3% (αναλυτικά στοιχεία δείτε στον Πίνακα 1 - στήλες 14 και 20).
Το αποκορύφωμα όμως στο άνοιγμα της “ψαλίδας” μεταξύ εσόδων και εξόδων σημειώθηκε κατά το 2009, όταν τα έσοδα μειώθηκαν κατά 10,8%, ενώ τα έξοδα αυξήθηκαν κατά 9,8%!
Η εξέλιξη αυτή κατά το 2009 προκάλεσε και την κατάρρευση του Προϋπολογισμού.
- Το δεύτερο ήταν ο εκτροχιασμός των δαπανών Κοινωνικής Πρόνοιας (κάτι που βεβαίως είχε επισημανθεί ήδη από το έτος 2000, αλλά τελικά η τότε Κυβέρνηση υποχώρησε στις -λανθασμένες- λαϊκές αντιδράσεις), οι οποίες από 4,0% του ΑΕΠ κατά τη δεκαετία του 1990, έφθασαν στο 7,0% στη δεκαετία του 2000, ενώ η μεγαλύτερη αύξηση βεβαίως παρουσιάστηκε στα χρόνια 2008 και 2009, όταν αυτές έφθασαν στο 7,3% και στο 9,4% του ΑΕΠ, αντίστοιχα.
Δείτε τον Πίνακα 2 και τον Πίνακα 6.
Ο πίνακας 6 εμφανίζει την εξέλιξη των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας στα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (περιλαμβάνει και τις δαπάνες των ασφαλιστικών ταμείων, οι οποίες δεν περιλαμβάνονται στους κρατικούς προϋπολογισμούς).
Από την πίνακα αυτό προκύπτει ότι η Ελλάδα και η Πορτογαλία είχαν τη μεγαλύτερη αύξηση στις δαπάνες κοινωνικής πρόνοιας, μεταξύ των ετών 1996 και 2009.
Έτσι, ενώ οι δαπάνες αυτές στη Γερμανία αυξήθηκαν κατά 0,2%, στην Ελλάδα αυξήθηκαν κατά 7,1% του ΑΕΠ και στην Πορτογαλία κατά 9,2% του ΑΕΠ της χώρας!
- Το τρίτο ήταν η αύξηση των μισθών και γενικότερα του κόστους, τόσο στον ιδιωτικό, όσο κυρίως στον κρατικό τομέα, κάτι που αφ’ ενός μεν είχε αρνητικές επιδράσεις στην ήδη καταρρέουσα ανταγωνιστικότητα της χώρας και στην αύξηση των δημοσίων ελλειμμάτων
(Σημείωση: Όπως μας δείχνει ο Πίνακας 7, της Eurostat, μεταξύ του 1996 και του 2009, η επιβάρυνση του Προϋπολογισμού και μόνο για τη μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων αυξήθηκε κατά 3,4% του ΑΕΠ!
Ενώ το 1996 αποτελούσαν το 9,6% του ΑΕΠ, κατά το 2009 έφθασαν στο 13% του ΑΕΠ.
Αντίστοιχα, στη Γερμανία, το 1996 έφθαναν στο 8,7% του ΑΕΠ και το 2009 είχαν υποχωρήσει στο 7,4% του ΑΕΠ.
Η αύξηση της δαπάνης στην Ελλάδα κατά το διάστημα αυτό ήταν 225%, στην Ιρλανδία 247% και στη Γερμανία μόλις 9%!
- Συγκεντρωτικά, κατά τη δεκαετία 2001 - 2010:
α) Οι δαπάνες του τακτικού Προϋπολογισμού κατά μέσο όρο έφθασαν στο 25,1% του ΑΕΠ. Αν υπολογίσουμε και τις δαπάνες των τόκων, έφθασαν στο 34,5% του ΑΕΠ.
β) Οι δαπάνες δημοσίων επενδύσεων έφθασαν στο 4,2% του ΑΕΠ, ενώ η συμμετοχή των ευρωπαϊκών πόρων στις δαπάνες αυτές, ήταν οι υψηλότερες από την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ.
γ) Ο μέσος όρος των εσόδων έφθασε στο 23,6% του ΑΕΠ.
δ) Ο μέσος όρος των δημοσιονομικών ελλειμμάτων έφθασε στο 6,7% (ελάχιστα υψηλότερο από την την προηγούμενη δεκαετία). Σε επίπεδο πρωτογενούς αποτελέσματος εμφανίστηκε έλλειμμα της τάξης του 1,5%.
ε) Ο μέσος όρος της δαπάνης για τόκους έφθασε στο 5,2%.
στ) Οι τόκοι αποτέλεσαν το 77,2%% των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Δηλαδή, ακόμη και εάν εξέλειπαν οι τόκοι, το Κράτος θα εξακολουθούσε να είχε σημαντικό έλλειμμα (-1,5% του ΑΕΠ κατά μέρσο όρο). Αντίθετα, κατά τη δεκαετία του 1990, εάν εξέλειπαν οι τόκοι του χρέους, τότε η δημοσιονομική διαχείριση θα είχε πλεόνασμα κατά 3,3% του ΑΕΠ.
ζ) Το Δημόσιο Χρέος έφθασε στο 138,8% το οποίο είναι και το υψηλότερο της μεταπολεμικής περιόδου, ενώ έχει ήδη φθάσει στο 150% στα μέσα του 2011.
η) Η ύφεση του τέλους της δεκαετίας, είναι η χειρότερη μεταπολεμική και ενδεχόμενα και μία από τις χειρότερες στην οικονομική ιστορία της χώρας.
Πώς ξέσπασε η κρίση του χρέους;
Το Δημόσιο Χρέος παρέμενε σε επίπεδα άνω του 100% του ΑΕΠ, ήδη από το 1993.
Το επίπεδο αυτό ήταν πάντα επικίνδυνο, κυρίως εάν συνέβαινε κάποιο “ατύχημα”, όπως τελικά συνέβη στο 2008.
Όμως, όπως συνέβαινε στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 2000, ακόμη και ένα χρέος της τάξης του 100% του ΑΕΠ, μπορούσε να εξυπηρετηθεί, αφού τα επιτόκια ήταν ιδιαίτερα χαμηλά.
Η διεθνής κρίση των ετών 2008 - 2009, έκανε τους επενδυτές και τις αγορές γενικότερα περισσότερο ευαίσθητους στο ζήτημα του χρέους ιδιωτών, οργανισμών και -βεβαίως- χωρών. Η Ελλάδα είχε μπει στο “περισκόπιο” πολλών διεθνών επενδυτών, ήδη από τα τέλη του 2007, ως περίπτωση χώρας με αφύσικα χαμηλά επιτόκια.
Όμως, στο κρίσιμο εκείνο σημείο, η ελληνική Κυβέρνηση έκανε δύο πολύ μεγάλα λάθη:
α) Δεν έλαβε μέτρα περιορισμού των ελλειμμάτων, ήδη από το 2007, όταν μπορούσε να το κάνει, καθ’ όσον είχε μόλις πετύχει μία εκλογική νίκη. Αντίθετα, παρατηρούμε ότι κατά το 2007, οι δαπάνες της Κυβέρνησης αυξήθηκαν κατά 12,4% σε σχέση με το 2006, όταν τα έσοδα αυξήθηκαν μόλις κατά 7,9%.
Στο άνοιγμα της “ψαλίδας” μεταξύ εσόδων και εξόδων, ευθύνεται και η αναποτελεσματικότητα στην είσπραξη δημοσίων εσόδων. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ μεταξύ του 2004 και του 2009, τα δηλωθέντα εισοδήματα (παραβλέπουμε τη φοροδιαφυγή) εισοδήματα όλων των φυσικών προσώπων αυξήθηκαν κατά 43,2%, τα έσοδα του Κράτους αυξήθηκαν μόλις κατά 20,0%!
β) Απέκρυψε τα πραγματικά δημοσιονομικά στοιχεία από τις αγορές, από τις υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και από τον ίδιο το λαό της.
Η κρίση του 2008 επέδρασε σημαντικά στην οικονομική δραστηριότητα, αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την κατακόρυφη πτώση των εσόδων του Κράτους, κάτι που φάνηκε ξεκάθαρα τόσο κατά το 2008 (αύξηση εσόδων κατά 4,9%), όσο κυρίως κατά το 2009 (πτώση εσόδων κατά 10,8%).
Αντίθετα, στο 2008 οι δαπάνες αυξήθηκαν κατά 9,7% και στο 2009 κατά 19,7%!
Μετά από τις εξελίξεις αυτές, η χρεοκοπία της χώρας ήταν ζήτημα διαδικαστικό...
Η κατάρρευση της χώρας (μέσα από την άνοδο των spreads) ήταν κάτι το φυσιολογικό μετά από την αποκάλυψη της οικτρής οικονομικής κατάστασης της χώρας.
Διαδικαστικά, ξεκίνησε σε δύο συγκεκριμένα χρονικά σημεία:
α) αμέσως μετά τις εκλογές του Οκτωβρίου του 2009, όταν ο νέος Υπουργός Οικονομικών αποκάλυψε ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009 θα είναι μεγαλύτερο του 10% (τελικά κατέληξε να είναι πολύ μεγαλύτερο) και
β) όταν στις 10 Ιανουαρίου 2010 δημοσιεύθηκε το πόρισμα - καταπέλτης της Eurostat, το οποίο ανέλυε το πως οι ελληνικές στατιστικές αρχές εξαπατούσαν επί χρόνια τις ευρωπαϊκές υπηρεσίες.
Αυτά τα δύο σημεία υπήρξαν καθοριστικά για την απώλεια της αξιοπιστίας της χώρας και προσδιόρισαν σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις που ακολούθησαν.
Από την παραπάνω μελέτη, προκύπτει ότι, η χώρα ζούσε με έντονο πρόβλημα χρέους, ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Το γεγονός ότι δε χρεοκόπησε στις αρχές του 1990 οφείλεται στο ότι, την περίοδο εκείνη, το χρέος ήταν κατά βάση εσωτερικό και εκφραζόταν σε δραχμές.
Τα στοιχεία αυτά επέτρεψαν, αφ’ ενός μεν την ρύθμισή του με τους εγχώριους ομολογιούχους και αφ’ ετέρου τη χρονική του μετατόπιση μέσω της αντικατάστασης του παλαιού χρέους με νέο, που έληγε πολύ αργότερα και το οποίο (λόγω της πτώσης του πληθωρισμού που στο μεταξύ είχε συντελεστεί) έφερε πολύ χαμηλότερα επιτόκια.
Την ίδια στιγμή βεβαίως (όπως παρατέθηκε πιο πάνω, αλλά και όπως δείχνουν οι βοηθητικοί πίνακες) πάρθηκαν μέτρα περιορισμού των ελλειμμάτων, τα οποία και αποδείχθηκαν ως επιτυχή (και τα οποία συνέβαλαν στην πτώση του πληθωρισμού).
Οι Κυβερνήσεις της δεκαετίας του 2000, σαφέστατα γνώριζαν το πρόβλημα.
Στις αρχές της δεκαετίας, το δημόσιο χρέος και πάλι ξεπερνούσε το επίπεδο του 100%.
Γιατί δεν έδρασαν για τον περιορισμό του;
Παρασύρθηκαν από την ευκολία χρηματοδότησης και τα χαμηλά επιτόκια που ζητούσαν οι χρηματοοικονομικές αγορές;
Παρασύρθηκαν μέσα στη “μέθη” της ευδαιμονίας και της επίπλαστης πραγματικότητας που δημιούργησαν οι (ακριβοί σε κόστος) Ολυμπιακοί Αγώνες;
Δεν αντελήφθησαν τον επερχόμενο κίνδυνο;
Μεγιστοποίησαν τον παράγοντα του “πολιτικού κόστους” αφήνοντας σε μελλοντικές κυβερνήσεις να λύσουν το πρόβλημα;
Οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα, ξεφεύγουν από τους σκοπούς αυτής της μελέτης.
Όμως, η παρούσα μελέτη μας λέει (και αυτό θα αποδειχθεί σε επόμενο άρθρο, εντός του προσεχούς 15θημέρου) κάτι πολύ σημαντικό:
Η χώρα μπορεί να ζήσει και χωρίς χρέος! Η χώρα έχεις τους πόρους και έχει τους μηχανισμούς για να αποτινάξει από πάνω της το βραχνά του δημόσιου χρέους και να ζήσει και να αναπτυχθεί χωρίς εξωτερικές επιρροές, χωρίς απώλεια της εθνικής της κυριαρχίας, σε συνεργασία και σε σύμπνοια με τους εταίρους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για να το πετύχει όμως αυτό, χρειάζεται πολιτική βούληση. Πολιτική βούληση για μεγαλύτερη ωριμότητα και εκσυγχρονισμό της κοινωνίας, για μικρότερη και αποδοτικότερη δημόσια διοίκηση, για εξορθολισμό της πολιτικής.
Η παρούσα μελέτη (Πίνακας 1, στήλη 24) μας λέει ότι, κατά την περίοδο που δημιουργήθηκε και γιγαντώθηκε το πρόβλημα του δημοσίου χρέους (1981-2010), η χώρα έχει πληρώσει, μόνον για τους τόκους, ποσά που διαχρονικά αντιστοιχούν στο 205,6% του ΑΕΠ της! Δηλαδή, ποσά πολύ μεγαλύτερα από το χρέος το οποίο σήμερα την οδήγησε στα προβλήματα που βιώνουμε (το σημερινό χρέος αντιστοιχεί στο 150% του ΑΕΠ).
Η παρούσα μελέτη μας λέει ότι, μέσα από κοντόφθαλμες πολιτικές επιλογές, μέσα από την κακοδιαχείριση και την ελαστικότητα στην εφαρμογή των νόμων, οι Κυβερνήσεις μας, επί δεκαετίες τώρα, πετούν αλόγιστα τα χρήματα των ελλήνων φορολογούμενων σε ένα βαρέλι χωρίς πάτο. Και αυτό πλέον, πρέπει να σταματήσει.
Κατά το επόμενο 15θήμερο, θα δημοσιεύσουμε μερικά ακόμη τμήματα της μελέτης αυτής, τα οποία διαπραγματεύονται ζητήματα της φορολογίας, της εξέλιξης των δαπανών κοινωνικής πρόνοιας και του συνδυασμού τους με το οξύτατο δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, της διάρθρωσης του χρέους και της βιωσιμότητάς του, ενώ τέλος, θα καταλήξουμε σε προτάσεις πολιτικής.
Πίνακες που χρησιμοποιούνται στην παρούσα μελέτη:
ΠΙΝΑΚΑΣ 1 - Στοιχεία Προϋπολογισμών 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 2 - Διάρθρωση Δαπανών Προϋπολογισμών 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 3 - Διάρθρωση Χρηματοοικονομικών Μεγεθών, ανά δεκαετία, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 4 - Διάρθρωση Δαπανών Προϋπολογισμού, ανά δεκαετία, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 5 - Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, 1960-2011
ΠΙΝΑΚΑΣ 6 - Ε.Ε. Δαπάνες Κοινωνικής Πρόνοιας, 1996-2010
ΠΙΝΑΚΑΣ 7 - Ε.Ε. Δαπάνες Κρατικών Υπαλλήλων, 1996-2010
Το κείμενο του παρόντος άρθρου, αλλά και των άρθρων που θα ακολουθήσουν, αποτελούν ειδικές προσαρμογές κειμένων που περιλαμβάνονται στο βιβλίο μου “Η κατάρα του χρέους” που θα κυκλοφορήσει τον Οκτώβριο του 2011.
